تنبلی چشم؛ علت، علائم و درمان

برای شرح تنبلی چشم به عنوان یک اختلال در سیستم بینایی، ابتدا لازم است درمورد عملکرد طبیعی چشم بیشتر بدانیم، زمانی که ما به محیط اطراف نگاه مینیم، تصویری از محیط برروی شبکیه چشم می افتد که ممکن است واضح و یا تار باشد. این تصویر توسط مسیر عصبی در دو چشم به مغز منتقل میشود. در مغز تصویر دو چشم روی هم قرار میگیرد، میکس میشود و منجر به درک میدان دید دو چشمی و دید بعد میگردد. در واقع آنچه ما از محیط درک میکنیم نتیجه ی پردازش تصاویر دو چشم در مغز است.

زمانی که ما به یک تصویر نگاه میکنیم با هر چشم میدان دید و تصویر متفاوتی دریافت میکنیم، با توجه به روی هم قرار گیری و میکس تصاویر دو چشم در مغز ما به دید عالی دو چشمی میرسیم.

در صورتی که وضوح دید تصویر دو چشم متفاوت باشد ، مغز در میکس تصویر رسیده از دو چشم دچار مشکل میشود. پس زمانی که ما به یک شی نگاه میکنیم مغز ما به صورت خودکار تصویر واضح چشم سالم را انتخاب میکند و با گذر زمان مغز مسیر ارسال تصویر از چشمی که دارای تصویر تار است را خاموش میکند. در این صورت این چشم دچار تنبلی میشود. تنبلی چشم با ضعف بینایی متفاوت است و برعکس ضعف بینایی اگر به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است. اما در صورت تاخیر در درمان این اختلال بینایی، ممکن است چشم کودک به کم بینایی و یا نابینایی دچار شود.

تنبلی چشم در کودکان با ظاهری غیر عادی بروز نمیکند و ممکن است کودکی با ظاهر عادی و سالم دچار تنبلی چشم پیشرفته باشد، همین مسئله باعث میشود خیلی از خانواده ها امکان وجود این مشکل را در کودکانشان را رد کنند، که در این صورت معاینه به موقع و به دنبال آن تشخیص و درمان این عارضه در کودک به تاخیر می افتد.

رشد و تکمیل مرکز بینایی در مغز از دوران جنینی تا 10 سالگی ادامه دارد  اما حداکثر سرعت رشد تا 3 سالگی است. اگر مشکلات دید کودک تا 5 سالگی درمان شود، حتی اگر قبل از آن دچار این اختلال شده باشد، باز هم درمان کامل امکان پذیر است.

بعد از 5 سالگی هرچه درمان  به تاخیر بیافتد امکان بازگشت بینایی کامل هم کمتر میشود!

در گذشته متخصصان بر این باور  بودند که امکان درمان این عارضه در سن بالا وجود ندارد، اما امروزه با پیشرفت علم بینایی و مقاله های در دست میتوان گفت امکان درمان آن در بزرگسالان با اراده ی بالا جهت درمان نیز وجود دارد اما طبیعتا با صرف وقت، هزینه و تلاش بسیار بیشتری نسبت به کودکان.

در بیشتر موارد تنبلی چشم یک طرفه بوده و یکی از چشم ها دچار تنبلی هستند.

علت تنبلی چشم چیست؟

زمانیکه عملکرد طبیعی یک چشم دچار مشکل شود تنبلی چشم به وجود می آید، توارث نیز در بروز آن بسیار موثر است.

به صورت کلی علل به وجود آمدن تنبلی چشم به سه دسته تقسیم میشوند:

1. استرابیسم (انحراف چشم): تنبلی چشم اغلب اوقات به دنبال استرابیسم (انحرف چشم) به وجود می آید. در انحراف چشم کودک دچار دوبینی میشود و برای خلاص شدن از دوبینی تصویر دریافتی از  چشم منحرف توسط مفز حذف میشود پس چشم منحرف تنبل میشود.
2. عیوب انکساری: عیوب انکساری به تمام مشکلات بینایی که با عینک رفع میشود وفرد به وضوح دید لازم میرسد گفته میشود، حال اگر یکی از چشم ها دچار عیوب انکساری بالا و چشم دیگر سالم باشد و یا هردو چشم دچار عیوب انکساری باشند اما یکی از چشم ها ضعف خیلی بالاتری داشته باشد، در این  صورت در چشم ضعیف تر تنبلی  چشم به وجود می آید.
   علاوه بر این اگر هر دو چشم میزان بالایی از عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی و آستیگماتیسم ) را داشته باشند هر دو چشم فرد دچار تنبلی چشم میشود.
   تشخیص این نوع از تنبلی چشم مشکل است، زیرا هیچگونه علائم ظاهری ندارد و تنها با معاینه به موقع بینایی کودکان میتوانیم از وجود این اختلال آگاه شویم.
3. مشکل در مسیر بینایی:مواردی که در مسیر رسیدن تصویر واضح به شبکیه اختلال ایجاد میکنند، مثل افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و …
   این دسته از دلایل معمولا شدید ترین نوع تنبلی چشم را به وجود می آورند.

علائم تنبلی چشم:

تنبلی چشم هیچ علامت ظاهری ای ندارد مگر در موارد خیلی شدید که منجر به انحراف چشم میگردد، ازین گذشته کودکان دچار این عارضه چشم هیچ وقت قبل از این تجربه وضوح دید و یا دید بهتری را نداشته اند برای همین نباید منتظر این باشیم که کودکان تاری دید و یا دو بینی را ابراز کنند تا آن ها را برای معاینه چشم ببریم! به طور کلی توصیه میشود برای اولین معاینه بینایی کودکان در سن 6ماهگی اقدام کنیم و بعد از آن سالی یکبار معاینات بینایی کودک را جهت پیشگیری از تنبلی چشم انجام دهیم.

درمان تنبلی چشم:

نوع درمان و پاسخ به درمان به عوامل متفاوتی بستگی دارد:

1. سنی که در آن این مشکل به وجود آمده
2. مدت زمانی که از زمان شروع آن میگذرد
3. زمان شروع درمان
4. علت ایجاد تنبلی

به طور کلی مهم ترین مسئله در درمان تنبلی چشم آگاهی والدین نسبت به لزوم درمان و پشتکار در درمان کامل است.

مسیر درمان تنبلی چشم:

1-عینک زدن: از آنجایی که بسیاری از موارد تنبلی چشم بدلیل ضعف بالای چشم هاست، پس اولین گام برای درمان تنبلی چشم تجویز و استفاده از عینک میباشد.

2-در صورت نیاز، انجام عمل جراحی جهت حذف علت ایجاد این مشکل: برای درمان لازم است ابتدا علت ایجاد تنبلی چشم را حذف کنیم . برای مثال در صورت وجود افتادگی پلک باید عمل بلفاروپلاستی انجام شود و بعد از درمان افتادگی پلک ،درمان تنبلی  را شروع کنیم. یا در صورت وجود آب مروارید لازم است ابتدا آن را حذف کنیم و در ادامه به دنبال درمان تنبلی چشم برویم و …

3-پچ تراپی (بستن چشم) در خانه طبق آموزش پزشک معالج: پچ تراپی یا بستن چشم سالم نیز یکی از روش های مرسوم برای درمان بعضی از انواع این مشکل است که باید طبق دستور پزشک انجام گیرد.

4-درمان در مطب زیر نظر پزشک معالج و با دستگاه درمان تنبلی چشم: دستگاه CAM یا دستگاه درمان تنبلی چشم که امروزه در بسیاری از مطب های اپتومتری موجود است. برای درمان با این دستگاه محدودیت سنی وجود ندارد و باید حداقل هفته ای دوبار در مطب و زیر نظر پزشک معالج انجام گیرد.

5-تجویز لنز طبی و قرار دادن لنز در چشم برای نمرات بسیار بالا: در موارد تنبلی چشم با تفاوت نمره چشم زیاد بین دو چشم ، تفاوت ضخامت شیشه های عینک کودک هم از لحاظ وزن عینک وهم از لحاظ ضخیم شدن یکی از شیشه ها بسیار آزار دهنده است و از لحاظ زیبایی مورد پسند نیست ، ازین رو در چنین شرایطی به جای عینک لنز طبی در چشم کودک قرار داده میشود.

6-انجام یکسری تمرینات با توجه به میزان تنبلی چشم و سن فرد در خانه جهت تقویت چشم تنبل

درمان تنبلی چشم با لنز طبی:

در اغلب افراد دچار تنبلی چشم ضعف بالای بینایی منجر به تنبل شدن چشم شده است . بنابراین لازم است این افراد برای درمان از عینک استفاده کنند. نمره چشم بالا در این افراد منجر به ضخامت بالای شیشه عینک و خیلی درشت یا ریز شدن چشم هایشان از پشت شیشه عینک میشود!

گذشته از مسئله ی زیبایی، این مسئله از لحاظ روانی نیز فشار بالایی بر این افراد و خانواده هایشان وارد میکند. همچنین در برخی موارد نمره یک چشم عادی و نمره چشم دیگر بسیار بالاست که منجر به تا به تایی و تفاوت زیاد ظاهری دو چشم میشود. در این موارد برای جلوگیری از دلسردی بیمار و در نتیجه رها کردن درمان، در صورت مناسب بودن شرایط چشمی فرد برای استفاده از لنز طبی میتوانیم به جای عینک لنز طبی در چشم فیت کنیم.